Omgaan met weerstand: lang leve de dwarsliggers

Wat is weerstand?

Weerstand is een gevoel van afkeer, verzet, tegenstand of tegenwerking. Iemand voelt weerstand als hij iets niet wil of niet fijn vindt. Het kan bijvoorbeeld opsteken als de persoon zich aangevallen, gekleineerd, gepasseerd of niet gehoord voelt. Vaak ontstaat weerstand bij veranderingen, denk aan wijziging van taken, werkwijze, organisatiestructuur, werkomstandigheden of arbeidsvoorwaarden. De collega of medewerker in kwestie voelt zich bedreigd in zijn behoefte aan zekerheid.

Je hebt directe en indirecte vormen van weerstand. Een directe vorm van weerstand is het uiten van bezwaren. Iemand zegt dat hij het niet met je eens is of zich niet fijn voelt. Lekker duidelijk. Helaas toont niet iedereen zijn weerstand direct. Veel voorkomende vormen van indirecte weerstand - waarbij de werkelijke bezwaren niet worden geuit - zijn bijvoorbeeld wegkijken, vluchten en zonder zichtbare reden.

Zo herken je weerstand

Directe weerstand is zoals gezegd vrij gemakkelijk herkenbaar. Iemand is eerlijk en vertelt open hoe hij erover denkt. Fijn voor jou als manager of collega! Ontvang deze weerstand met respect en het zal de relatie bevorderen en samenwerking laten groeien. Indirecte weerstand is lastiger te herkennen. De ander zegt iets anders dan hij bedoelt of bedoelt iets anders dan hij zegt. Met andere woorden: hij pakt de boodschap in.

Misschien heb je wel eens meegemaakt dat je na een vergadering ineens niet meer gegroet werd op de gang. Of dat een collega niet reageert op je e-mail. Negeren of doodzwijgen is gedrag dat veel voorkomt als iemand indirecte weerstand toont. Andere mensen weten niet meer wat ze moeten zeggen als ze in de weerstand schieten en klappen dicht. Hierdoor loopt het gesprek stroef en raakt de sfeer gespannen.

Weer anderen gaan ontkennen en ontwijken tegen beter weten in, beginnen over iets anders om de aandacht af te leiden of verklaren het ‘verboden’ onderwerp tot taboe. Ook de ander beschuldigen, beledigen of kleineren zijn manieren waarop mensen hun indirecte weerstand tonen. Legt een teamlid ineens de schuld van alles dat verkeerd loopt bij jou en ben jij de zondebok? Waarschijnlijk speelt er meer en zit hij ergens mee.

Weerstand in een team

Naast individuele weerstand kun je spreken van weerstand in een groep, team of organisatie. Wat je merkt, is bijvoorbeeld veel gesputter en gemopper maar niemand die zegt waar het op staat. Medewerkers klagen steen en been, terwijl directe bezwaren niet uitgesproken worden. Grote kans dat je in het teamoverleg niets hoort, maar dat in de wandelgangen volop sprake is van geroddel en gepraat óver in plaats van mét elkaar. Ook in organisaties met een afreken- of angstcultuur zit veel indirecte en onzichtbare weerstand. Uit angst erop afgerekend te worden, uiten mensen hun echte mening en gevoelens niet.

Hoe lastig het ook kan zijn weerstand te herkennen en ermee te dealen, weerstand is een normaal verschijnsel. Er is niets mis mee. Sterker nog: we hebben het zelfs nodig. Net als ons fysieke lichaam weerstand opbouwt om negatieve invloeden van buitenaf weg te werken, heeft weerstand bij verandering op de werkvloer ook een functie.

Bij weerstand speelt vaak mee dat medewerkers de vertrouwde situatie in stand willen houden. Wanneer er verandering in de organisatie is – denk aan fusies, overnames of reorganisaties – voelen mensen zich niet veilig. Zou er in zo’n geval geen weerstand ontstaan, dan zou het management elke dag weer een nieuwe verandering kunnen doorvoeren.

Zonder weerstand zou je op den duur met een soort van robots werken, terwijl je de creatieve en kritische blik van je medewerkers nodig hebt voor succes. Ook wanneer je als manager onrealistische doelen oplegt, is weerstand nuttig. Het kan dan leiden tot aanpassing van de doelen en strategie.

Weerstand ontstaat dus vanuit ons oerbrein, zou je kunnen zeggen. Gelukkig maar! Goed omgaan met weerstand in een team of bij individuele medewerkers biedt je de kans jezelf en de ander beter te begrijpen. Je kunt de situatie, boodschap of inhoud aanpassen of beter uitleggen. Kom je weerstand tegen in jouw organisatie en ga je er slim mee om, dan kan het leiden tot meer acceptatie, teamspirit, inzet en motivatie.

Omgaan met weerstand: oefeningen voor in de praktijk

Wat kun je eraan doen om weerstand om te buigen of te doorbreken? We geven je negen 'omgaan met weerstand oefeningen' die je direct kunt gebruiken.

• 1) Verwacht de weerstand

Wees niet verrast, maar laat merken dat je de weerstand normaal vindt en raak niet uit je doen. Luister naar en praat met je teamlid en toon begrip. Dit had je zien aankomen.

• 2) Benoem de weerstand

Door te zeggen wat je ziet, hoort of voelt wat de ander doet, maak je de weerstand bespreekbaar. Deel onderling argumenten en bezwaren, om jouw beeld van de weerstand te verduidelijken. 

• 3) Waardeer de weerstand

Zeg dat je blij bent dat je collega de weerstand uit en dat hij er is. Vraag of hij zijn onderzoekende houding wil behouden en nodig hem bijvoorbeeld uit een nieuwe werkmethode tijdelijk te proberen. Gewoon als test. Zo creëer je begrip en draagvlak.

• 4) Gebruik de weerstand

Dit heet ook wel de utilisatietechniek. Weerstand tegen iets zegt niet alleen wat iemand niet wil. Vaak zit er ook een behoefte of idee achter over hoe dingen beter kunnen. Wie weet wel een heel goed idee!

• 5) Wees proactief en stel vragen

Neem als leidinggevende een actieve rol aan in het oplossen van het probleem. Plan een gesprek met de medewerker als je merkt dat hij weerstand uit. Wat heeft hij nodig om zich beter te voelen bij de voorgenomen verandering? Toon interesse en zoek antwoorden op vragen als ‘Welke twijfels heb je?’, ‘Wat vind je lastig?’ en ‘Wat zie jij als oplossing?’ Alles om de ander beter te begrijpen.

• 6) Gebruik het ‘what if’-kader

Moedig de ander aan te doen alsof. ‘Wat als je zou weten hoe…', ‘Als je zou kunnen…’ of ‘Stel je voor dat…’ Hierdoor worden jullie sneller geïnspireerd oplossingen te vinden. Ook kun je iemand zo richting een andere gemoedstoestand helpen, bijvoorbeeld vertrouwen of enthousiasme.

• 7) Beweeg mee en kantel

Verplaats je in de ander, geef hem gelijk in zijn bezwaren en vergroot vervolgens de bezwaren uit. Je zult merken dat er een tegenbeweging ontstaat en dat de ander iets gaat toegeven, want zo erg is het eigenlijk ook weer niet. 

• 8) Erken de emoties

Hoe je het ook aanpakt, luister altijd naar je medewerker zonder meteen een oordeel te vellen of oplossingen aan te dragen. Zijn gevoel mag er zijn. Sterker nog: het feit dat hij het uit is een teken van een veilig klimaat. Door de gevoelens te respecteren, stel je de ander al deels gerust.

• 9) Wees zo duidelijk mogelijk

Misschien een open deur, maar vaag blijven om de ander te ontzien is toch een valkuil voor veel mensen. Wees eerlijk over veranderingen die hoe dan ook gaan plaatsvinden. Wees transparant en vooral eenduidig in je communicatie.

Meer leren over gewenst gedrag stimuleren?

Of het nu gaat om omgaan met weerstand in een team of bij individuele medewerkers: door bovenstaande tips op te volgen is de kans groot dat de weerstand minder wordt, verdwijnt of zelfs iets beters oplevert. Je stimuleert gewenst gedrag, namelijk open over gevoelens en inhoud praten en problemen samen oplossen. Wil je hier meer over leren en je kennis van de werking van ons brein vervolgens kunnen inzetten om gewenst gedrag duurzaam te stimuleren? In de Mastermodule Psychologie in organisaties leer je hoe je zowel je eigen gedrag als dat van je collega’s blijvend verandert en ontwikkelt.

BEKIJK MASTERMODULE PSYCHOLOGIE IN ORGANISATIES