Betekeniseconomie: geef minder om geld en meer om elkaar

In welke bedrijven wordt al gewerkt vanuit het minimale in plaats van maximale winstbeginsel? Hoe maak jij de switch van consument naar participant? En is er in het onderwijs ook aandacht voor de belangrijke rol die de betekeniseconomie heeft in het opleiden van professionals? Ondernemer, adviseur, TEDx-spreker, auteur en lector Kees Klomp geeft uitleg en tips.

Definitie van betekeniseconomie

Minder maakt gelukkiger. Dat is samengevat waar de betekeniseconomie, oftewel de Purpose economy, om draait. De betekeniseconomie is meer dan een concept of idee. Je kunt het beter zien als logische evolutie van vorige economische modellen. Er wordt niet langer uitgegaan van het maken van maximale financiële winst, maar van betekenisgeving en maatschappelijk rendement. Sociale en ecologische waarden worden belangrijker. De betekeniseconomie is dus geen economie die is gebaseerd op uitputting van natuurlijke hulpbronnen voor zoveel mogelijk geld, maar met betekenis als drijvende kracht. Kwantitatieve groei maakt plaats voor kwalitatieve groei.

De rol van zingeving in de betekeniseconomie

“Die diepere laag onder alles wat we doen, komt centraler te staan”, legt Kees uit. “Ik noem de betekeniseconomie dan ook een existentiële benadering van de economie. Waarom zijn wij op aarde? Wat is mens zijn? In de huidige economie is mens zijn ten onrechte platgeslagen tot een materieel bestaan. We willen goederen en om dat een beetje ordelijk te laten verlopen, hebben we afspraken gemaakt over hoe we omgaan met die goederen. Dit materiële mensbeeld is dominant geworden, terwijl het onze maatschappij reduceert.

Iets meer filosofisch en antropologisch bekeken zijn we zingevende wezens. Wij mensen zijn met elkaar verbonden en afhankelijk van elkaar. Het zijn niet alleen onze materiële behoeftes die bijdragen aan ons gevoel van welbevinden. Sterker nog: het overgrote deel van ons gelukgevoel komt door zelfontplooiing en sociale erkenning. Maslow heeft het in zijn piramide over de vijf basisbehoeftes, waarbij de materiële basislaag veruit het grootst is. Ik draai zijn driehoek om, zodat de punt naar beneden wijst. Onder aan de basis blijven onze materiële behoeftes, maar als kleinste laag. Dit is wat we met de betekeniseconomie willen bereiken: mensen duidelijk maken dat onze huidige perceptie niet klopt.”

“Ik draai Maslows pyramide om. Materiële zaken aan de basis worden minder belangrijk, zelfontplooiing en sociale behoeftes belangrijker.”

Einde van ons huidige economische systeem

Dat we materiële zaken zo belangrijk vinden, is volgens Kees ook de reden waarom veel mensen worstelen met hun mentale gezondheid. “Het systeem houdt ons een wortel voor: geluk kun je kopen. Consumeer en gij zult gelukkig zijn. Terwijl spullen er zijn om te gebruiken, niet om ons gelukkig te maken! In mijn boek ‘Betekeniseconomie, de waarde van verweven leven’ schrijf ik over dit systeem dat tegen ons welbevinden werkt.

Onze wereld en ons zelfbeeld storten in. Met name bij jonge mensen zie je dit goed. Zij vragen zich af waar we mee bezig zijn. De millennials hadden al kritiek, maar nog als individu. De centennials - ook wel generatie Z of de klimaatgeneratie - zien collectief dat we de wereld om zeep helpen met z’n allen. Voor hen ontbreekt het toekomstperspectief.”

Veel mensen denken dat de technologie ons gaat redden. Persoonlijk gelooft Kees dat niet. “Zoals de Degrowth beweging zegt: de wereldeconomie moet niet blijven groeien, maar juist krimpen. Zij geloven dat we ineenstorting van het systeem kunnen voorkomen als we drastisch minder gaan consumeren. Zelf denk ik dat dat iets te optimistisch is. Ineenstorting van de economie is onafwendbaar. Wel kunnen we het gecontroleerder laten plaatsvinden.

Als we op ecologisch vlak gaan doen wat van ons gevraagd wordt en niet meer gaan vliegen et cetera, krijg je namelijk een soort lockdown. Zo’n grote crash kunnen we niet aan. Het andere scenario, zo doorgaan als nu, maakt het probleem alleen maar groter en krijgt de economie er op den duur ook onder. In de toekomst verdwijnt de stad Rotterdam onder water door de zeespiegelstijging, ik bedoel maar. Of die toekomst nu al snel plaatsvindt of nog ver weg is, dat neemt niet weg dat we nú iets kunnen en moeten met die wetenschap. Ik kies dus voor een middenweg: een gecontroleerde transitie.”

Hulde voor het familiebedrijf

Kees gelooft dat familiebedrijven, in tegenstelling tot beursgenoteerde bedrijven, een sleutelrol spelen in de economische transitie. “In familiebedrijven zijn mensen gericht op de lange termijn, relaties en een goede cultuur. Directeuren kunnen zelf besluiten nemen en zaken veranderen, in plaats van dat ze naar aandeelhouders moeten luisteren.

Neem bijvoorbeeld Verstegen specerijen, daar zie je dat een nieuwe generatie rigoureuze veranderingen doorvoert. Ze hebben hun ketens geëcologiseerd en andere manieren van duurzaam verbouwen geïntroduceerd. Ze zeggen letterlijk niet alleen op smaak, kwaliteit en innovatie te focussen, maar ook marktleider te willen zijn in het bevorderen van milieu, maatschappij en het welzijn van de mensen om hen heen.”

Vebego schoonmaakbedrijf is ook een goed voorbeeld van wat Kees ‘gidsbedrijven’ noemt. Een gewoon bedrijf dat bijzondere dingen doet. “Hier werken veel mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en ze nemen de Sustainable Development Goals van de VN als leidraad. Sociaal ondernemers als zij hebben het sociale denken met de paplepel ingegoten gekregen. Ze herwaarderen onze economie door het niet alleen over geld te laten gaan, maar ook over gezondheid van de gemeenschap en geluk van de mensen met wie ze werken. Naast welvaart is ook welzijn een integrale waarde.”

Drie w’s in balans

Welvaart, welzijn en welbevinden. Het gaat erom dat die drie waarden in balans zijn. Je kunt als bedrijf natuurlijk niet zonder financiële winst, dan houdt het vaak snel op. Maar wat als je genoegen neemt met een lagere financiële winst en maatschappelijke winst net zo belangrijk maakt? “Verstegen maakt beslissingen die geld kosten. De positieve effecten, zoals de sociale winst en het worden van een aantrekkelijker werkgever en samenwerkingspartner, houden hun weegschaal echter in balans. Dit alles vraagt om een andere insteek en bredere kennis van medewerkers. Ze moeten niet focussen op het maximaliseren van winst, maar de kunst is de balans te bewaren tussen welvaart, welzijn en welbevinden. Werken volgens het minimale winstbeginsel noem ik dat. Hoe weinig winst kun je maken op een manier die zakelijk nog verantwoord is?”

“Geld en goederen dragen niet bij aan geluk. Ze blijven belangrijk, maar niet het belangrijkst.”

Betekeniseconomie in het onderwijs

Deze systeemverandering en bijbehorende vaardigheden van de toekomst staan dan ook op het netvlies van veel opleidingen. “In de laatste week van november komt er een film uit waarin je ziet dat 14 Nederlandse hogescholen al bezig zijn met de betekeniseconomie. Dit wil niet zeggen dat we er al zijn, het gaat namelijk niet alleen om een gedragsverandering maar om een complete geloofs- en systeemverandering. We zijn extreem vereconomiseerd. Onze premier ziet de crisis nog altijd als tijdelijk ongemak en we leiden bedrijfskundigen nog altijd in eerste instantie op tot goede bedrijfskundigen. De switch gaat dus echt nog wel wat weerstand opleveren.

Hoop voor de toekomst

Ik ben er trots op dat ik en mijn collega- docenten steeds meer studenten zien die verder kijken. Dit komt omdat we actief op zoek zijn naar manieren om engagement te cultiveren. Het is de taak van scholen de toekomstige generatie te leren hoopvol te blijven, ondanks alle oorlogen, klimaatproblemen en woningtekorten die ze zien. Ook op mbo’s en universiteiten geldt dit. En met mijn kinderboek ‘De Regenmaker’ bereik ik ook het primair onderwijs. Daar waar de vorming plaatsvindt. In de toekomst zie ik verschillende samenwerkingsvormen tussen scholen en ouders om onze kinderen de betekeniseconomie bij te brengen. It takes a village to raise a child.”

Drie tips om zelf het verschil te maken

Lees je dit en betrap je jezelf erop dat je ook steeds meer consumeert en denkt in termen van meer en groter? Wil je in plaats van ‘alleendenken’ naar denken als onderdeel van een groter geheel? Kees heeft een paar tips voor iedereen die een bloeiend mens wil worden.

• 1. Denk meer als deelnemer, minder als consument

Om een activistische samenleving te krijgen, moeten we minder consumeren en meer participeren. Besef dat het jouw leven is en dat jij het systeem bent. Jij hebt de regie en kunt het systeem dus veranderen! Het barst van de bottom-up initiatieven waar je aan kunt meedoen, zoals voedsel- en energiecoöperaties, voedselbossen, herenboeren en wijkbedrijven. En wat let je om zelf zo’n initiatief op te starten?

• 2. Ken je prioriteiten

Een groter huis of grotere auto maakt jou of je bedrijf niet beter. Besef dat je de wereld kunt verbeteren als je niet langer zoveel mogelijk geld wilt verdienen, maar waarde gaat creëren op andere vlakken. Durf over te stappen van het maximale winstbeginsel naar het minimale winstbeginsel.

• 3. Besef dat jouw wereldbeeld subjectief is

De manier waarop we naar onszelf en de wereld kijken, is niet objectief. Het is geen vast gegeven. We leven in een post truth tijdperk. Achter alles wat we waarnemen, gaat een gekleurd verhaal schuil. “Ik zie het dagelijks gebeuren bij studenten, dat een verhaal dat ze altijd geloofden onderuit gehaald wordt. Ook de markt en economie zijn geen gegeven of natuurwet, maar een keuze. We zijn zo gemaakt. En kunnen het dus ook zelf weer omvormen.”

Geef vorm aan de betekeniseconomie

Zowel in het onderwijs als het bedrijfsleven krijgt de betekeniseconomie voet aan de grond. Wil jij ook leren hoe je vormgeeft aan je voornemen meer te betekenen voor de maatschappij? Of hoe je de betekeniseconomie inbedt in jouw organisatie en anderen inspireert het goede te doen? Kijk dan eens naar de mastermodule Ethisch leiderschap van SUAS. Ook in andere bedrijfskundige bachelor en masteropleidingen van SUAS staan sociaal leiderschap, moreel handelen en de betekeniseconomie op de agenda.

MASTERMODULE ETHISCH LEIDERSCHAP